Zanzibar, bo o nim mowa, zawdzięcza swoją drugą nazwę niezliczonym drzewom i krzewom, z których pozyskiwane są prawdopodobniej wszystkie znane przyprawy kuchenne. Ta pachnąca wanilią i gałką muszkatołową wyspa na Oceanie Indyjskim jest autonomiczną częścią Tanzanii (wschodnia Afryka) i istną mieszanką kultury afrykańskiej, arabskiej, hinduskiej oraz europejskiej. Niemniej różnorodne są rośliny i zwierzęta występujące na wyspie. Toteż w poniższym tekście opisane zostaną interesujące aspekty zanzibarskiej fauny, jak hodowla motyli w Zanzibar Butterfly Centre czy rezerwat żółwi olbrzymich oraz związane z nimi potrzeby lekarsko-weterynaryjne.

The Tortoise Foundation

Do zadań lekarzy weterynarii na Zanzibarze należy głównie opieka nad zwierzętami gospodarskimi takimi, jak osły domowe, bydło Zebu (bydło domowe garbate powszechnie hodowane w krajach podzwrotnikowych) oraz kozy. Najczęstsze problemy dotykające te zwierzęta oraz sposoby postępowania w ich przypadku opisane zostały w pracy pt.: "Najczęściej występujące jednostki chorobowe u zwierząt gospodarskich na Zanzibarze (Tanzania)".  Obecnie również psy i koty stają się częstymi pacjentami w praktyce lekarza weterynarii na Zanzibarze. Jednak w niniejszym tekście autorki chciałyby przybliżyć bardziej egzotyczne zadania weterynarzy na Wyspie Przypraw. Do takich należy między innymi współpraca z rezerwatem żółwi olbrzymich - The Tortoise Foundation. Na wyspie Changuu (Prison Island) żyje mniejsza populacja żółwi z gatunku Giant Aldabra Tortoise (Aldabrachelys gigantea) zamieszkujących głównie atol Aldabra należący do Seszeli. Są jednymi z największych żółwi na świecie, zaraz po tych z Galapagos.

Samce osiągają długość około 120 cm, cechują się barwą ciemnobrązową do ciemnoszarej, a tarczki na ich pancerzu są nieco wysklepione ponad powierzchnię. Samice mają nieznacznie mniejsze rozmiary, a ich skorupa jest wyraźnie gładsza. Po zapłodnieniu składają jaja i przykrywają je warstwą ziemi, aby zapewnić im odpowiednią temperaturę do rozwoju. Żółwie olbrzymie charakteryzują się długowiecznością. Wśród osobników w rezerwacie są takie, które liczą 150 lub nawet 180 lat.

Z powodu braku specjalisty chorób dzikich zwierząt, żółwie pozostają pod opieką miejscowych weterynarzy. Główne problemy tego zagrożonego gatunku zamieszkującego Prison Island związane są z rozrodem. Wyspę w większości pokrywa skała, co znacznie utrudnia składanie jaj przez samice i jest przyczyną spadku liczby osobników tej populacji. Z powodu braku lepszego rozwiązania, pozostawiają one zapłodnione jaja w szczelinach skalnych lub bezpośrednio na ziemi pokrywającej skałę. Skutkiem tego stają się one łatwym łupem dla kruków lub są niszczone przez zamieszkujące wyspę dik diki (Madoqua saltiana, antylopy niewielkich rozmiarów z Afryki wschodniej). Żeby temu zapobiec, przygotowuje się sztucznie podłoża z importowanej na wyspę ziemi, które zapewniają samicom odpowiednie warunki do złożenia jaj.

Oprócz tego populacja ta cierpi na okresowe choroby dróg oddechowych, zwane ?kaszlem sezonowym?. Ostatnio przebadano żółwie na obecność pasożytów układu pokarmowego, których nie stwierdzono.

Park Narodowy Jozani

Park Narodowy Jozani Chwaka Bay został stworzony w celu ochrony ostatnich fragmentów tropikalnego lasu na wyspie. Znany jest z dużej populacji gerez trójbarwnych (Procolobus kirkii) ? małp z rodziny makakowatych charakteryzujących się pomarańczowym zabarwieniem sierści na grzbiecie oraz czerwonym na głowie. Gerezy trójbarwne zamieszkują wyłącznie Zanzibar i są zagrożone wyginięciem.

Na obrzeżach lasu Jozani znajduje się także mniej popularne miejsce - Zanzibar Butterfly Centre (ZBC). Ośrodek ten zajmuje się hodowlą wszystkich 46-ciu gatunków motyli występujących na wyspie. Centrum w całości złożone z unikalnych ogrodów z tropikalną roślinnością jest nie tylko robiącą wrażenie atrakcją turystyczną, ale przede wszystkim istotnym elementem ochrony fauny i flory wyspy. Spełnia też rolę ośrodka edukacyjnego i stanowi szansę na rozwój dla lokalnego społeczeństwa.

Motyle odgrywają znaczącą rolę w zapylaniu zarówno roślin dziko żyjących, jak i uprawnych. Zajmują drugie miejsce wśród najważniejszych owadów przenoszących pyłek, zaraz po pszczołach. Ma to duże znaczenie przy uprawach drzewek owocowych na wyspie. Poza tym są istotnymi indykatorami stopnia zużycia lub zanieczyszczenia środowiska. Stanowią również ważne ogniwo w łańcuchu pokarmowym.

ZBC to również istotny element lokalnej gospodarki. Niegdyś głównym zajęciem ludzi zamieszkujących las Jozani i jego okolice była uprawa ziemi oraz pozyskiwanie drewna. Ustanowienie parku narodowego narzuciło na rolników duże ograniczenia. Natomiast dzięki ZBC zostali oni przeszkoleni do pomocy przy hodowli motyli. Ich zadaniami są wyłapywanie samic motyli w lesie, zapewnienie im odpowiednich warunków do złożenia jaj oraz zabezpieczanie przed drapieżnikami. Po przekształceniu w gąsienicę, a następnie w poczwarkę, mogą zostać sprzedane do Butterfly Centre. Stąd eksportuje się je do wielu krajów na całym świecie (w tym w Europie) lub uwalnia do rezerwatu czy do lasu, skąd pozyskane zostały jaja.

Zanzibar - inne spojrzenie na weterynarię

Zanzibar ma bardzo dużo do zaoferowania, jeśli chodzi o unikatową faunę i florę. Jest tam również wiele takich obszarów, w których potrzebne są usługi lekarzy weterynarii. Ich praca na egzotycznej wyspie nie należy do najłatwiejszych, szczególnie w warunkach ograniczonego dostępu do leków, sprzętu, gdzie klimat, kultura i mentalność ludzka bardzo odbiegają od naszych realiów. Warto jednak choć raz sprawdzić się w takich warunkach, do czego autorki bardzo namawiają.

Anna Jakubczak
Emilia Liwocha
studentki VI roku weterynarii na WMW SGGW

Piśmiennictwo:

1. Adaszek L., Kutrzuba J., Winiarczyk S., Ziętek J., Choroby tropikalne psów i kotów. Wybrane jednostki kliniczne, Weterynaria w Praktyce, nr 5, 2008, s. 8-10.
2. Climate change and human health - risks and responses pod redakcją McMichael A.J., Campbell-Lendrum D.H., Corvalán C.F., Ebi K.L., Githeko A., Scheraga J.D., Woodward A., 2003.
3. Gitau G.K., Haji M.A., Makame H.A., Mkola A.P., Muhamed R.A., Saleh M.M., Waridi M., Occurrence of high udder infection rates in dairy cows in Ungunja Island of Zanzibar, Tanzania, University of Nairobi, Nairobi.
4. Gliński Z., Kostro K., Choroba guzowatej skóry bydła, Magazyn Weterynaryjny, vol. 16, nr 125'2007, s. 38-40.
5. Gliński Z., Kostro K., Choroby zakaźne zwierząt z elementami epidemiologii i zoonoz, wyd. 1, 2011.
6. Hussein A.H., Mohammed N.A.-E.-S., Mohammed H.K, Theileriosis  and babesiosis in cattle: Haemogram and some biochemical parameters, ISAH-2007.
7. Norval R.A.I., Perry B.D., Young A.S. i wsp., The epidemiology of theileriosis in Africa, 1992.
8. Rabies risks in terrestrial animals, serwis internetowy Public Health England. 
9. Rahma M. Mshangama, Suleiman O. Ali, Milk producers role, needs and response to market demands and conditions in Zanzibar, Commision of Agriculture and Livestock Development Zanzibar. 
10. Serwis internetowy  WAHID. 
11. Using Climate to Predict Infectious Disease Outbreaks: A Review, WHO, 2004.